काठमांडो
काठमांडो हिमालयी देस नेपाल के राजधानी आ इहाँ के सभसे बड़ सहर हवे। ई हिमालय क्षेत्र में भी सभसे बड़हन सहर हवे आ इहाँ के कुल जनसंख्या लगभग 20 लाख बा आ अगर काठमांडो घाटी में मौजूद अन्य उपनगर सभ के शामिल कइल जाय तब जनसंख्या 60 लाख बाटे; एह में ललितपुर, कीर्तिपुर, मध्यपुर थीमी आ भक्तपुर नियर कस्बा सामिल कइल जालें।
काठमांडो | |
---|---|
मेट्रो | |
काठमाडौं महानगरपालिका | |
मोटो: जिगु पौरख, जिगु गौरव, जिगु येँ देय् | |
निर्देशांक: 27°42′41″N 85°18′31″E / 27.71139°N 85.30861°Eनिर्देशांक: 27°42′41″N 85°18′31″E / 27.71139°N 85.30861°E | |
देस |
![]() |
प्रांत | प्रदेश सं॰ 1 |
अंचल | बाघमती अंचल |
जिला | काठमांडो |
रकबा | |
• मेट्रो | 49.45 किमी2 (19.09 बर्गमील) |
काठमांडो जिला: 395 वर्ग किलोमीटर काठमांडो घाटी: 642 वर्ग किलोमीटर | |
ऊँचाई | 1,400 m (4,600 ft) |
जनसंख्या (2011) | |
• मेट्रो |
1,003,285 [1] Male: 533,127 Female: 470,158 |
• मेट्रो घनत्व | 20,288.88/किमी2 (52,548.0/बर्गमील) |
काठमांडो जिला: 1,744,240 काठमांडो घाटी: 2,517,023 | |
भाषा | |
• चलन में | नेपाली, नेपाल भाषा, शेरपा, तमांग आ लिंबू इत्यादि |
• ऑफिशियल | नेपाल, नेपाल भाषा |
टाइम जोन | एनएसटी (यूटीसी+5:45) |
डाक कोड | 44600 (GPO), 44601, 44602, 44604, 44605, 44606, 44608, 44609, 44610, 44611, 44613, 44614, 44615, 44616, 44617, 44618, 44619, 44620, 44621 |
एरिया कोड | 01 |
एचडीआई |
![]() |
साक्षरता |
![]() |
वेबसाइट | ऑफिशियल वेबसाइट |
शहर बिचला नेपाल के कटोरीनुमा काठमांडो घाटी में समुंद्र तल से 1,400 मीटर (4,600 फीट) के ऊँचाई पर बसल बा। घाटी के इतिहासी रूप से "नेपाल सदर" के नाँव से जानल जाला। ई नेवार लोग के मूल अस्थान हवे। काठमांडो, नेपाली राजघराना के राजधानी रहल हवे आ कई गो पबित्र धार्मिक अस्थान एह घाटी में बाड़ें। इहाँ दक्खिन एशियाई देसन के संगठन सार्क के मुख्यालय भी 1985 से अस्थापित बा। वर्तमान में ई शहर, साल 2008 में अस्थापित नेपाली गणराज्य के राजधानी भी बा आ ई नेपाल के प्रशासनिक बिभाजन अनुसार बागमती अंचल आ प्रदेश संख्या 3 के अंतगर्त आवे ला।
पुराना समय से काठमांडो नेपाल के इतिहास, कला, संस्कृति आ अर्थब्यवस्था के केंद्र रहल बा। इहाँ के जनसंख्या भी कई किसिम के जातीयता वाली बा आ धार्मिक आधार पर देखल जाय तऽ हिंदू आ बौद्ध लोग के बहुलता बाटे। धार्मिक आ सांस्कृतिक तिहुआर सभ इहाँ के आम जनजीवन के अभिन्न अंग बाड़ें। शहर के आर्थिक आधार के रूप में पर्यटन के बिसेस महत्व बा। धार्मिक तीर्थ यात्रा के अलावा पहाड़ घूमे आ अन्य एडवेंचर करे खाती भी लोग इहाँ आवे ला आ इहाँ सात गो कसीनों भी बाने। 2015 में आइल भूडोल में शहर के काफी नोकसान भइल रहे। नेपाली आ नेपाल भाषा इहाँ आम चलन में बा आ अंगरेजी आ हिंदी भी लोग बुझे ला।
भूगोलसंपादन
काठमांडो शहर, काठमांडो घाटी के उत्तरी पच्छिमी हिस्सा में, बागमती नदी के उत्तर में स्थित बा आ लगभग 50.7 किमी2 (545,730,258.1 वर्ग फु) क्षेत्रफल पर एकर बिस्तार बाटे। समुंद्र तल से औसत ऊँचाई 1,400 मीटर (4,600 फीट) बाटे।[3] शहर के इर्द-गिर्द कई गो अन्य नगरपालिका सभ भी बाड़ी: बागमती नदी के दक्खिन में पाटन (ललितपुर) बा जेकरे साथे रिंग रोड जुड़े ला, दक्खिन पच्छिम में कीर्तिपुर बा आ पूरुब में मध्यपुर थिमि बाटे। उत्तर में ई शहर कई गाँव बिकास समीति सभ ले बिस्तार लिहले बा। हालाँकि, शहर के नगरीय संकुल (एग्लोमरेशन) अउरी बिस्तार वाला बा आ एह में भक्तपुर नियर नगरपालिका आ लगभग पूरे काठमांडो घाटी आ जाले।
काठमांडो घाटी में कुल छोट-बड़ आठ्गो नदी गुजरे लीं, इनहन में घाटी के मुख्य नदी, बाघमती आ एकर सहायिका नदी सभ शामिल बाड़ी, बिष्णुमती, ढोबी खोला, मनोहरा खोला, हनुमंते खोला आ टुकुचा खोला एह सहायिका सभ में प्रमुख बाड़ी सऽ। जवना पहाड़ सभ से ई नदी निकसे लीं उनहन के ऊँचाई लगभग 1,500–3,000 मीटर (4,900–9,800 फीट) के बीच बा, आ एह में कई को काठी (दर्रा) सभ बाने जिनहन से हिमालय के अन्य घाटी सभ से एह घाटी के जुड़ाव आ रस्ता बा।[4][5][6] बहुत पुराना जमाना के एगो नहर नागार्जुन पहाड़ी से निकल के बलाजू होखत काठमांडो चहुँपे, हालाँकि अब ई नहर बिलुप्त हो चुकल बाटे।
काठमांडो घाटी के बनस्पति क्षेत्र मानसूनी पतझड़ वाला बन के श्रेणी में आवे ला (ऊँचाई 1,200–2,100 मीटर (3,900–6,900 फीट)) जे नेपाल के पाँच गो बनस्पति क्षेत्र सभ में एक हवे। ओक, एल्म, बीच आ मैपल इत्यादि पे फेड़ सभ के बहुतायत बा आ ऊँच ढाल सभ पर कोणधारी बन भी मिले लें।[7]
काठमांडो प्रशासनसंपादन
काठमांडो आ आसपास के नगरीय इलाका सभ कई गो आवासीय क्षेत्र सभ में बिभाजित बाने, लोकल लोग आम बेहवार में एही मोहल्ला सभ के नाँव के इस्तेमाल ढेर करे ला। हालाँकि, प्रशासन के हिसाब से काठमांडो के बिभाजन 35 गो वार्ड सभ में कइल गइल बा। इनहन के नाँव नंबरिंग के आधार पर हवे, मने की वार्ड नं. 1 से ले के वार्ड नं. 35 तक।[8]
काठमांडो नगरीय समूहसंपादन
काठमांडो नगरीय समूह (एग्लोमेरेशन) कौनों प्रशासनिक इकाई ना घोषित हवे। काठमांडो घाटी के शहरी इलाका सभ तीन गो जिला सभ में बिभाजित बाने जे लगभग पूरा तौर पर एह घाटी के भितरे मौजूद बाने सिवाय दक्खिनी हिस्सा के छोड़ के जे एह घाटी के बहरे ले फइलल बाटे। एह जिला सभ के जनसंख्या घनत्व पूरा नेपाल में सभसे ढेर बा, मने की ई नेपाल के सभसे ढेर घन बसल जिला सभ में टॉप पर बाने। एह तीन जिला सभ में 3 कई गाँव बिकास समीति, 20 गो नगरपालिका आ 2 दू गो मेट्रो (महानगरपालिका): काठमांडो आ लातितपुर) सामिल बाने। नीचे एह जिला सभ के आँकड़ा दिहल गइल बा जे काठमांडो नगरीय संकुल के हिस्सा मानल जालें:
जिला | रकबा (किमी2) | जनसंख्या (2001 जनगणना) | जनसंख्या (2011 जनगणना) | जनघनत्व (/किमी2) |
---|---|---|---|---|
काठमांडो जिला | 395 | 1,081,845 | 1,740,977 | 4408 |
ललितपुर जिला | 385 | 337,785 | 466,784 | 1212 |
भक्तपुर जिला | 119 | 225,461 | 303,027 | 2546 |
काठमांडो नगरी समूह | 899 | 1,645,091 | 2,510,788 | 2793 |
संदर्भसंपादन
- ↑ "Statistical Year Book of Nepal – 2011" (PDF).
Kathmandu Metro
- ↑ "An Overview of the Central Development Region (CR)" (PDF). Internal-displacement.org. ओरिजनल (PDF) से 2 February 2012 के पुरालेखित. पहुँचतिथी 25 November 2013. Unknown parameter
|dead-url=
ignored (मदद) - ↑ "Kathmandu Metropolitan City Office – Introduction". Kathmandu Metropolitan City Office. ओरिजनल से 23 June 2012 के पुरालेखित. पहुँचतिथी 14 August 2014. Unknown parameter
|dead-url=
ignored (मदद) - ↑ "Kathmandu Facts". Kathmandu Metropolitan City Council, Government of Nepal. पहुँचतिथी 12 दिसंबर 2009.
- ↑ "Geography". Kathmandu Metropolitan City. पहुँचतिथी 12 दिसंबर 2009.
- ↑ Shreshta, S.H (2005). Nepal in Maps. Kathmandu valley. Kathmandu: Educational Publishing House. पप. 102–14.
- ↑ Shrestha S.H. p. 35
- ↑ [1]